در منابع اسلامی از تقوا و ورع به عنوان توشه سیر و سلوک و تهذیب نفس به طور گسترده و مکرر سخن به میان آمده است.
قرآن کریم تقوا را بهترین توشه انسان در سیر الی الله دانسته و می فرماید: تزودوا و افانّ خیرالزاد التقوی» (بقره- 197) برای سفر آخرت توشه ذخیره کنید که بهترین توشه تقوا است.
تقوی از «وقایه» به معنای نگهداشتن است و در این جا منظور خویشتن داری و اطاعت اوامر الهی و اجتناب از نواهی او است.
از موارد استعمال این دو واژه چنین به دست می آید که مفهوم تقوا از مفهوم ورع گسترده تر است و تقوی شامل فعل واجبات و ترک محرمات می شود درحالی که ورع بیشتر به جنبه منفی یعنی اجتناب از حرام و شبهه ناظر است که به دلالت التزامی فعل واجبات را نیز دربر می گیرد یعنی هر چیزی که واجب است در واقع ترک آن نیز حرام است. به هرحال آنچه قدر مسلم است، اینکه حقیقت تقوا و ورع زاد و توشه انسان در سیر و سفر روحانی و یکی از ارکان پیمایش مدارج کمال است که بدون آن به هیچ یک از مقامات نتوان رسید.
پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله به ابوذر غفاری قدس سره الشریف فرمودند: بر تو باد به تقوای الهی که آن سرسلسله همه امور است. «علیک بتقوی الله فانه رأس الامر کله. (سفینه البحار، ماده «وقی»).
گفتنی است که تقوا مدارج و مراحلی دارد که از آن در سخن پیشوایان دین به:

1) تقوای «عام» یعنی پرهیز از محرمات
2) تقوای «خاص» یعنی پرهیز از حلال
3) تقوای «خاص الخاص» یعنی روی بر تافتن از غیرخدا، تعبیر شده است.
همچنان که از مراحل و درجات قلبی و عملی تقوا نیز سخن به میان آمده و در قرآن به این مراتب و مراحل اشاراتی وجود دارد.نظیر این آیات:
1) «... و مَن یُعَظِم شَعائِرِالله فانها من تقوی القلوب» (حج-32)،«ناظر به تقوای قلب است»
2) «اتقوا الله حق تقاته» «آل عمران- 102)،«کامل ترین مرحله تقوا را بیان می کند»
3) «فاتقوا الله ما استطعتم» (تغابن-16)«بیانگر مراحل آن است»
تحصیل تقوا و آثار آن :
پیدایش ملکه تقوا، جز در پرتو ایمان و خوف خدا امکان پذیر نیست، قرآن کریم در سوره نازعات اینچنین تصریح می کند که وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی ترس از مقام ربوبی و عقوبت الهی تنها عامل بازدارنده از گناه یعنی رکن اصلی تقوا است.هرگاه انسان خداوند را بر سر و نهان و افعال و کردار خویش ناظر بداند و خود را در محضر ربوبی ببیند و به کیفر و پاداش او مؤمن باشد، بی تردید، در پیراستن نفس از آلودگی ها خواهد کوشید. امام علی علیه السلام می فرمایند: پروا گیرید از خداوندی که اگر بگویید می شنود و اگر پنهان کنید می داند (غررالحکم، ص269)
تمرین بر ترک معاصی=تقوا و پرهیزگاری
همچنین تمرین بر ترک معاصی نقش مؤثری در دستیابی به تقوا و پرهیزگاری دارد، همان گونه که در روایات بر آن تأکید شده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: درهای گناه را بر اعضا و جوارح خود ببند که اثر گناه به قلب تو نفوذ می کند و آبرویت را نزد خدا می برد و در قیامت حسرت و پشیمانی و شرمساری ببار می آورد (مصباح الشریعه ، ص77) در سخن دیگر با اشاره به تبعات معاصی خاطرنشان می سازند که: گناه لذتی زودگذر دارد اما عقوبتی پایدار و مقتضای عقل نیست که آدمی با لذت زودگذر، عقوبتی ابدی را برای خود فراهم سازد. (نهج البلاغه، حکمت433)
امام خمینی قدس سره الشریف در بیان تحصیل تقوا می فرماید:
«و پاک شدن از این کثافات و رهایی از قید خواری و مذلت به معالجه اساس نفس است و آن با علم و عمل نافع صورت گیرد.
اما عمل، پس با ریاضات شرعیه و مخالفت نفس است در مدتی که آن را از محبت مفرط به دنیا و تبعیت از شهوات و هواهای نفسانیه منصرف کند تا آنکه عادت به خیر و کمالات پیدا کند. (چهل حدیث، ص279)